Zrealizowane i planowane Seminaria
Pierwsze seminarium naukowe Grupy badawczej ds. szkody niemajątkowej pt. „Szkoda niemajątkowa a cierpienie. Perspektywa nauk medycznych i psychologii” – 22 listopada 2024 r.
Zagadnienie cierpienia można uznać za punkt wyjścia do rozważań nad instytucją szkody niemajątkowej. Zgodnie bowiem z poglądem dominującym w polskiej judykaturze i doktrynie – przyjmowanym w ślad za twórcami Kodeksu zobowiązań z 1933 r. – to właśnie cierpienie fizyczne lub moralne (psychiczne) stanowi szkodę moralną, krzywdę czy też szkodę niemajątkową (terminologii dotychczas nie udało się uzgodnić). Z tych względów pierwsze seminarium naukowe Grupy badawczej ds. szkody niemajątkowej zostało poświęcone tematyce cierpienia.
Rozwój nauk medycznych oraz psychologicznych pozwala sformułować pytanie, czy pojęcie cierpienia nadal jest adekwatne dla analizy szkody niemajątkowej. Niezależnie od odpowiedzi, już na wstępnym etapie badań można przyjąć, że nie jest to kategoria odpowiednia dla definiowania szkody niemajątkowej innych podmiotów prawa niż człowiek.
Celem pierwszego seminarium było zapoznanie się ze stanowiskiem przedstawicieli nauk medycznych oraz psychologii.
Tytułem wprowadzenia prof. UAM dr hab. Jakub Pokrzywniak przedstawił wyrok Sądu Najwyższego z 27 listopada 2018 r. w sprawie I PK 208/17. Dotyczył on rozległych obrażeń doznanych przez powoda na skutek wybuchu metanu w kopalni. Na tle rozstrzygnięcia Referent dostrzegł, że sądy stanęły przed bardzo trudnym zadaniem oceny wartości niewymiernych. Przedstawiona w uzasadnieniu argumentacja zawiera jednak wiele pustych stwierdzeń, które trudno odnieść do konkretnych stanów faktycznych. Wskazuje to na niedoskonały sposób rekompensowania szkody niemajątkowej w polskim systemie prawnym i zmusza do podjęcia dyskusji w sprawie standaryzacji zadośćuczynienia za doznaną krzywdę (szkodę niemajątkową).
Temat z zakresu nauk medycznych podjęła prof. dr hab. Małgorzata Krajnik z Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu, Kierownik Katedry Opieki Paliatywnej Collegium Medicum w Bydgoszczy, omawiając zagadnienie umierania oraz opieki nad umierającym. Referentka omówiła szereg problemów związanych z procesem umierania i wynikających z tego obciążeń dla samego pacjenta, jego najbliższych oraz personelu medycznego. W podsumowaniu swojego wystąpienia prof. Krajnik stwierdziła, że otwartość na rozmowę o śmierci, odpowiednie łagodzenie bólu i cierpienia oraz wsparcie emocjonalne i duchowe są kluczowe dla godnego przejścia przez ten trudny czas.
Doktor Katarzyna Walewska, psycholog kliniczna, psychoanalityk i psychoterapeutka podjęła temat cierpienia z perspektywy psychologii. W swoim wystąpieniu Referentka skoncentrowała się na problemie cierpienia dzieci w związku z rozwodem rodziców.
Negatywnie oceniła pieczę naprzemienną, wskazała, że życie w rozbitej rodzinie często prowadzi do spirali destrukcji i retraumatyzacji. Problem ten wymaga standaryzacji procedur i współpracy interdyscyplinarnej między prawnikami, psychologiami oraz lekarzami. Opieki nad dzieckiem nie można sprowadzać wyłącznie do aspektów prawnych.
Wystąpienia Referentek zainicjowały szereg pytań uczestników seminarium.
Spotkanie podsumowała prof. UAM dr. hab. Marzena Kordela. W ocenie prof. Kordeli, prawnicy potrzebują wsparcia przedstawicieli z innych dziedzin, by pewne kwestie zgłębić, zrozumieć i odpowiednio rozstrzygnąć. Działalność prawnicza, pozbawiona wsparcia medycyny i psychologii, staje się pustym polem, zredukowanym jedynie do konstrukcji myślowych. Bez interdyscyplinarnej współpracy prawnicy ryzykują zagubienie w obszarze swoich działań.
Seminarium objęła swoim patronatem Wielkopolska Izba Lekarska oraz Kancelaria Wojcieszak, Basiński i Wspólnicy.
1.L. Bosek, Gwarancje godności ludzkiej i ich wpływ na polskie prawo cywilne, Warszawa 2012
2.L. Bosek, Komentarz do art. 30 Konstytucji RP, red. M. Safjan, L. Bosek, t. 1, 2016 (dostępne w LEGALIS)
3.L. Bosek, J. Bałdyga, Wrongful life – nowe akcenty w orzecznictwie Sądu Najwyższego Republiki Federalnej Niemiec, Białostockie Studia Prawnicze, 2023, Vol. 28, nr 3
4.A. Dulczewski, Wymiar zadośćuczynienia za prowadzenie badania klinicznego wbrew przepisom ustawy. Glosa do wyroku Sądu Najwyższego – Izba Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych z dnia 21 września 2022 r., I NSNc 75/21, Orzecznictwo Sądów Polskich 2023, z. 10, poz. 78 (dostępne w LEX)
5.B. Kozielewicz-Kutrzepa, Zadośćuczynienie za krzywdę wyrządzoną uczestnikowi eksperymentu medycznego – glosa do wyroku Sądu Najwyższego z 21.09.2022 r., (I NSNc 75/21), Palestra 2022, nr 10:
Drugie seminarium naukowe Grupy badawczej ds. szkody niemajątkowej pt. „Szkoda niemajątkowa a zasada godności i równości” – 24 stycznia 2025 r.
Celem drugiego seminarium naukowego Grupy badawczej ds. szkody niemajątkowej było rozważenie, czy fundamentalne dla polskiego systemu prawnego zasady godności i równości mają znaczenie dla sformułowania definicji i wyznaczenia prawnie doniosłej szkody niemajątkowej, następnie zaś dla ustalenia rozmiaru świadczenia służącego jej naprawieniu. Podstawę do sformułowania takiego problemu badawczego daje zarówno obce orzecznictwo, jak i orzecznictwo polskich sądów i trybunałów. W szczególności Trybunał Konstytucyjny w wyroku z 1 września 2006 r. w sprawie SK 15/05 stwierdził, że z art. 30 Konstytucji RP „wynika m.in.wyraźny nakaz stosowania jednolitych kryteriów przy ocenie poprawności rozwiązań odnoszących się do dóbr i wartości o podstawowym znaczeniu dla każdej jednostki”.
Pierwszy z Referentów, prof. dr hab. Leszek Bosek z Uniwersytetu Warszawskiego, sędzia Sądu Najwyższego, przedstawił referat pt. „Konstytucyjne i unijne gwarancje godności ludzkiej a naprawienie szkody niemajątkowej w polskim prawie cywilnym”. Odnosząc się do zasady godności Profesor stwierdził m.in., że art. 30 Konstytucji RP ustanawia bezwzględny zakaz naruszania godności, która nie podlega ważeniu w ramach zasady proporcjonalności. Zasada godności stanowi fundament ochrony prawnej jednostki zarówno w prawie konstytucyjnym, jak i międzynarodowym. Tym samym godność może stanowić istotną podstawę dla rozstrzygnięć dotyczących odpowiedzialności cywilnej i ochrony dóbr osobistych. Profesor Bosek zilustrował swoje rozważania m.in. wyrokiem Sądu Najwyższego z 21 września 2022 r. w sprawie I NSNc 75/21 dotyczącym prowadzenia badania klinicznego bez wyrażenia przez uczestników badania prawnie skutecznej zgody. Podsumowując swoje wystąpienie Referent stwierdził, że nie każde naruszenie praw i wolności skutkuje odpowiedzialnością. Przy naruszeniu godności należy jednak dążyć do takiej wykładni, aby kompensować doznaną szkodę.
Wystąpienie drugiego Referenta, prof. UAM dr hab. Witolda Płowca dotyczyło zagadnienia „Szkoda niemajątkowa z perspektywy zasad równości i proporcjonalności”. Na wstępie Referent zwrócił uwagę, że zasada równości obejmuje zarówno stanowienie, jak i stosowanie prawa. Zasada ta oznacza nakaz jednakowego traktowania podmiotów należących do tej samej kategorii, wyróżnionej na podstawie istotnej cechy relewantnej. W ocenie prof. Płowca cechy te Trybunał Konstytucyjny ustala jednak w sposób arbitralny. Referent wskazał również, że szczególne znaczenie w kontekście odpowiedzialności za szkody niemajątkowej ma zasada proporcjonalności. W zakresie zasady równości Referent przywołał postanowienie Trybunału Konstytucyjnego z 24 października 2001 r. w sprawie SK 10/01, w którym Trybunał – przy pięciu zdaniach odrębnych – orzekł, że zasada równości nie może stanowić samodzielnego wzorca kontroli w skardze konstytucyjnej. Rozstrzygnięcie
to, zdaniem prof. Płowca, nie powinno być uznawane za trafne. Można bowiem bronić tezy, że art. 32 Konstytucji RP przyznaje jednostkom prawo podmiotowe do równego traktowania.
Seminarium objęła swoim patronatem Wielkopolska Izba Lekarska oraz Kancelaria Wojcieszak, Basiński i Wspólnicy.
Trzecie seminarium naukowe Grupy badawczej ds. szkody niemajątkowej pt. „Szkoda niemajątkowa a prawo ubezpieczeniowe” – 28 marca 2025 r.
Podczas trzeciego seminarium naukowego Grupa badawcza ds. szkody niemajątkowej, wraz z Referentami i Uczestnikami wydarzenia, podjęła problematykę wpływu prawa ubezpieczeń na instytucję szkody niemajątkowej. Sytuacja, w której za ten rodzaj szkody odpowiada również ubezpieczyciel jest szczególnie doniosła dla praktyki, zdaje się bowiem wpływać na zakres roszczeń podnoszonych z tego tytułu (zob. tzw. deep pocket syndrome). Zjawisko to powinno być dostrzegane przez ustawodawcę, judykaturę i doktrynę.
Referentami seminarium było czterech uznanych teoretyków i praktyków z zakresu prawa ubezpieczeniowego oraz ekonomii i finansów.
Dr Paweł Dzięcioł, specjalista w zakresie ubezpieczeń odpowiedzialności cywilnej i oceny ryzyka, przedstawił wyniki badań empirycznych obejmujących analizę orzecznictwa sądów powszechnych w sprawach błędów medycznych w latach 2013– 2019. Na tej podstawie Referent podkreślił potrzebę opracowania systemowych rozwiązań w zakresie wymiaru zadośćuczynienia, w tym cementowania determinant oraz adaptacji zagranicznych modeli wyceny wartości życia i zdrowia.
Sędzia Sądu Najwyższego, dr hab. Marcin Krajewski z Uniwersytetu Warszawskiego, zaprezentował trzy podstawowe koncepcje dotyczące początkowej daty naliczania odsetek za opóźnienie w zapłacie zadośćuczynienia. Referent zwrócił uwagę na utrzymującą się w tym zakresie niejednolitość orzecznictwa, co może negatywnie wpływać na stabilność stosunków cywilnoprawnych.
Prof. UAM dr hab. Marcin Orlicki podjął próbę analizy zjawiska „likwidacji szkody” w systemie ubezpieczeń. Referent odniósł się m.in. do rekomendacji Komisji Nadzoru Finansowego z 2016 r., dotyczących procesu ustalania i wypłaty zadośćuczynienia z tytułu szkody niemajątkowej z umów ubezpieczenia OC posiadaczy pojazdów mechanicznych. Profesor Orlicki zwrócił uwagę, że problem zadośćuczynienia w prawie ubezpieczeniowym polega nie tylko na wysokim stopniu trudności indywidualnych ocen, ale również na braku spójnych i realistycznych narzędzi regulacyjnych, które godziłyby funkcję kompensacyjną z potrzebą przewidywalności i stabilności rynku ubezpieczeniowego.
Natomiast prof. UAM dr hab. Jakub Pokrzywniak omówił rolę kancelarii odszkodowawczych w praktyce dochodzenia roszczeń z tytułu zadośćuczynienia. Wskazał, że kancelarie te powstały i dynamicznie się rozwinęły w odpowiedzi na rozbieżności w orzecznictwie i brak standaryzacji w zakresie wysokości przyznawanych świadczeń. Odwołując się do wyników badań empirycznych Referent dostrzegł również zjawisko nieuczciwych praktyk stosowanych przez kancelarie. W jego ocenie, jednym ze sposobów ograniczenia tego problemu mogłoby być wprowadzenie pewnej standaryzacji zadośćuczynienia, choćby w miękkiej formie.
Spotkanie zakończyła ożywiona dyskusja, prowadzona również w trakcie nieformalnych rozmów przy kawie.
Zapraszamy do zapoznania się ze sprawozdaniem z seminarium, autorstwa pana Władysława Krzaka, opublikowanym w Tomie 2 Prawa Asekuracyjnego z 2025 r.
Czwarte seminarium naukowe Grupy badawczej ds. szkody niemajątkowej pt. „Szkoda niemajątkowa a reguły odpowiedzialności odszkodowawczej” – 23 maja 2025 r.
Podczas czwartego spotkania Grupy badawczej ds. szkody niemajątkowej został podjęty temat lokalizacji instytucji szkody niemajątkowej w reżimie odpowiedzialności odszkodowawczej.
Wprowadzając do tematu seminarium, prof. UAM dr hab. Agnieszka Pyrzyńska przedstawiła główne, w jej ocenie, problemy badawcze związane z instytucją szkody niemajątkowej w polskim systemie prawnym: 1)rozróżnienie kategorii szkody niemajątkowej doznanej przez człowiek od doznanej przez podmiot normatywny, 2) konieczność wyznaczenia chronionych wartości, z uwzględnieniem, że instytucja szkody niemajątkowej znajduje się w fazie ewolucji, 3) sformułowanie pozytywnej definicji szkody niemajątkowej, 4) hierarchizacja przypadków, 5) zagadnienie standaryzacji świadczenia służącego naprawieniu szkody niemajątkowej, 6)wyznaczenie reguł naprawienia szkody niemajątkowej poza reżimem odpowiedzialności odszkodowawczej.
W ramach wprowadzenia mgr Fiona Farine przedstawiła zagadnienie „Szkoda niemajątkowa w systemie prawnym Francji oraz Hiszpanii”. Referentka wskazała, że historycznie pierwszymi dobrami, których naruszenie wiązało się z odpowiedzialnością za szkodę niemajątkową, były cześć i honor. Rozwój orzecznictwa w obu krajach, a w przypadku Hiszpanii również rozwój ustawodawstwa (zob. w szczególności Ley 35/2015) doprowadził jednak do znaczącego rozwoju odpowiedzialności za szkodę niemajątkową, w tym do przyjęcia rozwiązań służących standaryzacji świadczenia odszkodowawczego.
Jako pierwszy Referent wystąpił dr hab. Radosław Strugała, profesor Uniwersytetu Wrocławskiego, podejmując temat „Naprawienie szkody niemajątkowej w reżimie odpowiedzialności kontraktowej – uwagi de lege lata i de lege ferenda”. Prelegent dokonał m.in. analizy tendencji występujących w prawie modelowym [Principles of European Contract Law (PECL), Draft Common Frame of Reference (DCFR), Common European Sales Law (CESL)] oraz przedstawił za i przeciw kompensacji szkody niemajątkowej w prawie umów. Profesor Strugała do argumentów przeciw zaliczył: trudności dowodowe, nieprzewidywalność rozmiaru szkody oraz ryzyko zalewu roszczeń. Uznał jednak, że są one mało przekonujące. Zdaniem Referenta głównymi argumentami za kompensacją szkody niemajątkowej w reżimie kontraktowym są: konstytucyjna ochrona dóbr osobistych, zasada niedyskryminacji oraz ryzyko powstawania zobowiązań „niepełnowartościowych”, które nie zabezpieczają w pełni interesu wierzyciela.
Drugi Referent, prof. UAM dr hab. Krzysztof Mularski przedstawił zagadnienie „Próba analizy syntaktycznej terminu „krzywda” i jej znaczenie dla rozważań cywilistycznych”. W swoim wystąpieniu Referent podjął m.in. zagadnienie, czy znaczenie pojęcia „krzywda” należy zaczerpnąć z języka ogólnego czy też prawniczego. Dokonał również rozróżnienia sytuacji wyrządzenia krzywdy od doznania krzywdy. Profesor Mularski zwrócił również uwagę na doniosłość okoliczności, w jakich krzywda jest doznawana.
W toku ożywionej dyskusji głos zabrał m.in. prof. dr hab. Maciej Gutowski, członek Komisji Kodyfikacyjnej Prawa Cywilnego. W jego ocenie należy wyjść od zdefiniowania celu, jaki chce się osiągnąć. Zamiast rewolucyjnych zmian w części ogólnej Kodeksu cywilnego należy rozważyć wprowadzenie odpowiednich regulacji dla konkretnych, szczególnych typów umów, w przypadku których potrzeba ochrony interesu niemajątkowej jest ewidentna. Profesor Gutowski stwierdził, że uregulowanie szkody niemajątkowej w reżimie kontraktowym jest bardziej skomplikowane, niż w reżimie odpowiedzialności z tytułu czynu niedozwolonego.
Kolejna uczestniczka dyskusji, prof. UAM dr hab. Marzena Kordela odniosła się do zgłoszonej przez prof. Mularskiego propozycji, aby termin „krzywda” kwalifikować jako predykat. Przyjęła, że w tekście prawnym pełni on funkcję nazwy.
Dyskutanci podjęli również rozważania, czy szkoda niemajątkowa wiąże się z naruszeniem chronionego dobra czy też ze skutkami takiego naruszenia. Nie doszło do uzgodnienia stanowisk w tym zakresie, osiągnięto jednak porozumienie w kwestii prac nad zapewnieniem pełniejszej ochrony interesów niemajątkowych w polskim systemie prawnym.
Ożywiona dyskusja była prowadzona w trakcie nieformalnych rozmów przy kawie.
Piąte seminarium naukowe Grupy badawczej ds. szkody niemajątkowej pt. „Szkoda niemajątkowa a prawo własności intelektualnej” – 13 czerwca 2025 r.
Ostatnie w roku akademickim 2024/2025 seminarium Grupy badawczej ds. szkody niemajątkowej zostało poświęcone tematyce „Szkoda niemajątkowa a prawo własności intelektualnej”. Jak zwykle spotkanie zgromadziło wielu uczestników, pomimo odczuwalnej w budynkach Wydziału atmosfery sesji.
Pierwszy referat pt. „Szkoda niemajątkowa w prawie własności przemysłowej z perspektywy prawa unijnego i polskiego prawa cywilnego” wygłosił dr hab. Łukasz Żelechowski, profesor Uniwersytetu Warszawskiego. Prelegent stwierdził, że na gruncie polskiego prawa szkoda niemajątkowa wynikająca bezpośrednio z naruszenia praw własności przemysłowej, co do zasady, nie podlega naprawieniu. Są to bowiem prawa majątkowe, wobec czego trudno wskazać uszczerbek niemajątkowy. Inaczej jest, gdy naruszeniu towarzyszy godzenie w dobra osobiste uprawnionego, np. jego renomę.
Kolejny referat zaprezentowała dr hab. Beata Giesen, profesor Uniwersytetu Łódzkiego, podejmując temat „O funkcji roszczenia o zadośćuczynienie z perspektywy prawa autorskiego”. Profesor Giesen podkreśliła, że zadośćuczynienie pełni nie tylko funkcję kompensacyjną, ale również prewencyjną, karną i satysfakcyjną. Wbrew niektórym poglądom wszystkie te funkcje są realizowane w praktyce orzeczniczej. W przypadku zawinionego naruszenia autorskich praw osobistych nie jest badane cierpienie doznane przez uprawnionego, ale jego więź z utworem. Rozwój Sztucznej Inteligencji doprowadza do znacznego osłabienia założenia, że utwór jest emanacją twórcy. Wykreślenie z prawa autorskiego regulacji dotyczącej autorskich praw osobistych oznaczałoby jednak – w ocenie Referentki – koniec prawa autorskiego.
Wystąpienie dr. Ireneusza Matusiaka, sędziego Sądu Okręgowego w Warszawie – Wydział Własności Intelektualnej, zostało poświęcone tematyce „Zadośćuczynienie za szkodę niemajątkową w Sądzie Własności Intelektualnej – dylematy sędziego”. Referent przedstawił praktyczne problemy związane z ochroną interesów niemajątkowych powiązanych z szeroko rozumianym prawem własności intelektualnej. Sędzia Matusiak podkreślił, że suma przyznawana tytułem zadośćuczynienia to, w dużej mierze, domena oceny sędziowskiej. Uznał za celowe, aby pełnomocnicy przedstawiali w pismach procesowych odpowiednie spektrum kryteriów mogących pomóc w wyznaczeniu rozmiaru zadośćuczynienia.
W toku dyskusji wybrzmiał wniosek, że współczesne rozumienie szkody niemajątkowej wymaga oderwania się od klasycznego pojęcia cierpienia. Szkodę tę należy postrzegać szerzej, jako powiązaną z naruszeniem chronionych interesów o charakterze niemajątkowym. Podniesiono również, że proces dochodzenia odszkodowania związanego ze szkodą niemajątkową dodatkowo komplikuje występowanie szkód o mieszanym, majątkowo-niemajątkowym charakterze.
Ożywiona dyskusja była prowadzona w trakcie nieformalnych rozmów przy kawie.
